Η Χρονική Παθογένεια της Ελληνικής Δικαιοσύνης: Διάγνωση – Μεταρρυθμιστική Πορεία και Στρατηγικές Επιτάχυνσης

Εισαγωγή: Η Κρίση της Δικαιοσύνης ως Θεσμική και Οικονομική Πρόκληση

Η καθυστέρηση στην απονομή της δικαιοσύνης αποτελεί αναμφισβήτητα την κυριότερη και πλέον χρόνιες παθογένεια του ελληνικού δικαστικού συστήματος. Η δυσλειτουργία αυτή υπονομεύει την αρχή του Κράτους Δικαίου, καθώς, όπως έχει επισημανθεί κατ’ επανάληψη από διεθνείς οργανισμούς και το ίδιο το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) , “justice delayed is justice denied” (η καθυστερημένη δικαιοσύνη είναι άρνηση δικαιοσύνης).

Οι υπερβολικές καθυστερήσεις στην εκδίκαση υποθέσεων, από τις απλούστερες έως και τις πλέον σύνθετες, έχουν λάβει εκρηκτικές διαστάσεις, καθιστώντας τις συνθήκες απονομής της δικαιοσύνης «εφιαλτικές». Το φαινόμενο της παγίωσης αυτών των καθυστερήσεων ισοδυναμεί με αρνησιδικία, μια θεσμική δυσλειτουργία για την οποία η βασική ευθύνη βαραίνει την εκάστοτε κυβέρνηση λόγω της αδράνειας στη λήψη δομικών μέτρων αντιμετώπισης.

Η Διεθνής Θέση της Ελλάδας (EU Justice Scoreboard & CEPEJ)

Σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο, η Ελλάδα κατατάσσεται σταθερά μεταξύ των κρατών με τη χαμηλότερη αποτελεσματικότητα στον τομέα της δικαιοσύνης. Η χώρα καταδικάζεται συχνά από το ΕΔΔΑ για την υπερβολική διάρκεια των δικών, γεγονός που οδηγεί σε δημοσιονομική επιβάρυνση λόγω καταβολής αποζημιώσεων.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσιεύονται στον Πίνακα Αποτελεσμάτων της ΕΕ στον τομέα της Δικαιοσύνης (EU Justice Scoreboard), η Ελλάδα είχε έναν από τους υψηλότερους εκτιμώμενους χρόνους διεκπεραίωσης υποθέσεων (Time of Disposition, ToD) στην Ευρωπαϊκή Ένωση για τις αντιδικίες αστικού και εμπορικού δικαίου σε πρώτο βαθμό. Συγκεκριμένα, ο εκτιμώμενος χρόνος επίλυσης αυτών των υποθέσεων σε πρώτο βαθμό ανέρχεται στις 642 ημέρες, σύμφωνα με στοιχεία του EU Justice Scoreboard 2025. Αυτή η συστηματική υστέρηση είναι ένας από τους βασικούς παράγοντες που ελήφθησαν υπόψη κατά τον σχεδιασμό των μεταρρυθμίσεων που συνδέονται με το Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF), καθώς η ενίσχυση του Κράτους Δικαίου και η ταχεία απονομή της δικαιοσύνης κρίνονται απαραίτητες για την οικονομική ανθεκτικότητα και την ενίσχυση της εμπιστοσύνης του πολίτη στους θεσμούς.

Μέρος I: Ποσοτική και Ποιοτική Διάγνωση των Αιτιών Καθυστέρησης

Η ανάλυση των αιτιών των καθυστερήσεων αποκαλύπτει μια σύνθετη αλληλεπίδραση μεταξύ δομικών, διοικητικών, δικονομικών και θεσμικών παραγόντων, που λειτουργούν συνδυαστικά και συχνά ενισχύουν η μία την άλλη.

1. Δομικές και Διοικητικές Παθογένειες: Η Κρίση των Πόρων και της Οργάνωσης

Η καρδιά του προβλήματος βρίσκεται στην αδυναμία του δικαστικού συστήματος να διαχειριστεί τον υφιστάμενο φόρτο εργασίας, κυρίως λόγω της ανεπαρκούς υποστήριξης σε ανθρώπινο δυναμικό και υλικοτεχνικές υποδομές.

α. Χρόνια Υποστελέχωση και Έλλειψη Εξειδίκευσης

Τα ελληνικά δικαστήρια αντιμετωπίζουν τεράστια ελλείμματα, τόσο σε δικαστικούς λειτουργούς όσο και σε διοικητικό προσωπικό (γραμματείς), με τα κενά να αυξάνονται συνεχώς. Η υποστελέχωση αυτή, ιδιαίτερα στο διοικητικό προσωπικό, επηρεάζει την ικανότητα των δικαστικών λειτουργών να επιτελέσουν το έργο τους, παρά τον «τιτάνιο» αγώνα τους. Οι ελλείψεις αυτές αποτελούν ένα από τα κύρια, χρόνια προβλήματα που επιβραδύνουν υπερβολικά την απονομή της Δικαιοσύνης.

Πέραν των ποσοτικών ελλείψεων, κρίσιμη είναι η έλλειψη εξειδικευμένων επιστημόνων. Ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών (ΔΣΑ) έχει επισημάνει την ανάγκη για άμεση στελέχωση των δικαστηρίων με εξειδικευμένους επιστήμονες πληροφορικής. Η παρουσία της πληροφορικής στα ελληνικά δικαστήρια είναι ακόμη «συμπτωματική, προαιρετική, χωρίς διαλειτουργικότητα». Η αναβάθμιση της δικαιοσύνης απαιτεί πρόσληψη στελεχών που διαθέτουν τα αναγκαία προσόντα για την ψηφιακή εποχή, καθώς δεν νοείται να προσλαμβάνονται υπάλληλοι με προσόντα που δεν αναλογούν στις σύγχρονες τεχνολογικές ανάγκες.

Η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού πληροφορικής θέτει σε κίνδυνο την αποτελεσματικότητα του συνολικού προγράμματος ψηφιοποίησης. Με δεδομένη τη χρηματοδότηση των 590 εκατομμυρίων ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας για την ψηφιοποίηση 1,2 δισεκατομμυρίων σελίδων , η επιτυχία του έργου της e-Justice εξαρτάται πρωτίστως από την άμεση στελέχωση με τους κατάλληλους επιστήμονες. Εάν το σύστημα δεν διαθέτει το ανθρώπινο κεφάλαιο για να αξιοποιήσει τη νέα τεχνολογία και να εξασφαλίσει τη διαλειτουργικότητα των συστημάτων, η επένδυση σε εξοπλισμό και ψηφιοποίηση του φυσικού αρχείου κινδυνεύει να είναι αναποτελεσματική.

β. Αναχρονιστική Υλικοτεχνική Υποδομή και Οργανωτική Δομή

Η υλικοτεχνική υποδομή παραμένει αναχρονιστικά στάσιμη, συμβάλλοντας στη γενική δυσλειτουργία της απονομής της Δικαιοσύνης. Παράλληλα, η οργανωτική δομή πάσχει. Η διοίκηση των δικαστηρίων δεν λαμβάνει υπόψη σύγχρονες ανάγκες και μεθόδους διοίκησης, ενώ η χωροταξία των δικαστικών υπηρεσιών βασίζεται σε παρωχημένο σχεδιασμό, με αποτέλεσμα την ανορθολογική κατανομή του φόρτου εργασίας.

Οι καθυστερήσεις δεν οφείλονται απλώς στον αριθμό των υποθέσεων, αλλά κυρίως στον τρόπο διαχείρισης της ροής εργασιών (workflow). Η παρωχημένη διοίκηση  και η απουσία ολοκληρωμένης ψηφιοποίησης  συνεπάγονται ότι κρίσιμες διαδικασίες (όπως ο προσδιορισμός, η καθαρογραφία και η θεώρηση των αποφάσεων) παραμένουν χειροκίνητες και εξαιρετικά χρονοβόρες. Συνεπώς, η απλή ποσοτική αύξηση του προσωπικού δεν επαρκεί. Απαιτείται συνολικός ανασχεδιασμός των δικαστικών δομών και των προτεραιοτήτων, με την εισαγωγή σύγχρονων μεθόδων διοίκησης και ορθολογισμού.

2. Δικονομικές, Νομοθετικές και Λειτουργικές Αιτίες

α. Μακροί Χρόνοι Προσδιορισμού και Έκδοσης (ToD / Backlog)

Ο μεγάλος φόρτος των δικαστηρίων συνδυάζεται με δικονομικές καθυστερήσεις που καθιστούν το σύστημα εξαιρετικά αργό. Ο χρόνος προσδιορισμού των υποθέσεων συνεχώς επιμηκύνεται. Χαρακτηριστικά αναφέρθηκε ότι οι ανακοπές στο Πρωτοδικείο Αθηνών προσδιορίζονται για το 2034. Αυτό το γεγονός, σε συνδυασμό με το χαμηλό ποσοστό συζητούμενων υποθέσεων και τον μακρύ χρόνο έκδοσης και καθαρογραφής των αποφάσεων, συνθέτει ένα μηχανισμό που επιμηκύνει τον χρόνο απονομής της δικαιοσύνης.

Τα προβλήματα αυτά αποτυπώνονται στους δείκτες εκκαθάρισης (Clearance Rate). Σύμφωνα με την ανάλυση της αποτελεσματικότητας του δικαστικού συστήματος, ο δείκτης εκκαθάρισης για τις αστικές και εμπορικές υποθέσεις στην Ελλάδα ήταν συχνά κάτω του 100% τόσο για τους πρωτοβάθμιους όσο και για τους δευτεροβάθμιους δικαστές, γεγονός που οδηγεί σε συνεχή συσσώρευση εκκρεμοτήτων (backlog). Η κατάσταση αυτή έχει οδηγήσει σε τεράστια συσσώρευση υποθέσεων: στο Πρωτοδικείο Αθηνών, για παράδειγμα, εκκρεμούσαν 221.186 αστικές υποθέσεις στα τέλη του 2022.

Η τεράστια συσσώρευση εκκρεμοτήτων (backlog) λειτουργεί ως κεντρική τροχοπέδη για τη δικαιοσύνη. Όταν ο χρόνος προσδιορισμού εκτείνεται σε έτη, η καθυστέρηση δεν αποτελεί πλέον αποτέλεσμα της πολυπλοκότητας της εκάστοτε υπόθεσης (είτε πρόκειται για απλή είτε για μεγάλη), αλλά είναι αποτέλεσμα της δομικής αδυναμίας του μηχανισμού να διαχειριστεί τον συνολικό φόρτο.

β. Κατάχρηση Δικονομικών Δυνατοτήτων και Ατελέσφορη Νομοθεσία

Στην επιβράδυνση των διαδικασιών συμβάλλει επίσης η συχνή κατάχρηση των δικονομικών δυνατοτήτων από τα αντιδικούντα μέρη , συμπεριλαμβανομένων των αναβολών που ζητούν οι δικηγόροι. Ωστόσο, η απόδοση της ευθύνης αποκλειστικά σε αυτούς τους παράγοντες, όπως η «λαϊκιστική στόχευση» των δικηγόρων, παραβλέπει τις χρόνιες παθογένειες του συστήματος.

Οι νομοθετικές πρωτοβουλίες για την επιτάχυνση της απονομής της Δικαιοσύνης στο παρελθόν απέτυχαν, καθώς δεν συνοδεύτηκαν από την αναγκαία παράλληλη βελτίωση της υλικοτεχνικής υποδομής και την ενίσχυση της στελέχωσης των δικαστηρίων.

Ειδικά στην ποινική δικαιοσύνη, η μέχρι σήμερα νομοθετική αντιμετώπιση του προβλήματος αποδείχθηκε απρόσφορη. Οι ρυθμίσεις επικεντρώθηκαν κυρίως στην άμεση προώθηση των υποθέσεων στο ακροατήριο, με την κατάργηση ή τον ουσιώδη περιορισμό της προδικασίας ως βασικής αιτίας των καθυστερήσεων. Ωστόσο, η επιδίωξη της επιτάχυνσης δεν πρέπει να λαμβάνει χώρα με την παραγνώριση των θεσμικών εγγυήσεων της δίκαιης δίκης, οι οποίες έχουν θεσπιστεί από υπέρτερης τυπικής ισχύος διατάξεις, όπως η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ).

γ. Η Ευθύνη της Δημόσιας Διοίκησης: Μη Συμμόρφωση και Δημοσιονομικές Επιπτώσεις

Ένα σημαντικό θεσμικό ζήτημα, ιδίως στη διοικητική δικαιοσύνη, είναι η «διοικητική δυστροπία», δηλαδή τα προβλήματα συμμόρφωσης της Δημόσιας Διοίκησης στις δικαστικές αποφάσεις. Η μη συμμόρφωση ή η καθυστέρηση στην εκτέλεση αποφάσεων οδηγεί σε επαναλαμβανόμενες νομικές διαδικασίες και δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο ταλαιπωρίας για τον πολίτη.

Επιπλέον, η μη συμμόρφωση μετατρέπει τη νομική αβεβαιότητα σε οικονομικό βάρος για το κράτος. Όταν η Διοίκηση αδυνατεί να εφαρμόσει άμεσα τις αποφάσεις, η Ελλάδα επιβαρύνεται δημοσιονομικά, καθώς καλείται να καταβάλει αποζημιώσεις στους διαδίκους λόγω της βλάβης που υπέστησαν από την προσβολή του δικαιώματός τους σε ταχεία δίκη, σύμφωνα με τις αποφάσεις του ΕΔΔΑ.

Η δυσκολία αυτή δημιουργεί τη λεγόμενη “διογκωμένη δημοσιονομική εκκρεμότητα”. Αυτό συμβαίνει όταν η νομολογιακή προστασία των διαδίκων αποκολλάται από το επίπεδο της δημοσιονομικής πραγματικότητας , με αποτέλεσμα να μην επιλύεται οριστικά η διαφορά και να επιβαρύνεται περαιτέρω το δικαστικό σύστημα.

Πίνακας I: Συνοπτική Κατηγοριοποίηση των Πρωτογενών Αιτιών Καθυστέρησης

Πίνακας II: Δεδομένα Χρόνου Διεκπεραίωσης (ToD) Αστικών/Εμπορικών Υποθέσεων (Ελλάδα – Συγκριτικά)

Μέρος II: Το Πλαίσιο των Μεταρρυθμίσεων: Στρατηγικές Παρεμβάσεις για την Επιτάχυνση

Η ανάγκη για ριζικές αλλαγές, ενισχυμένη από τις πιέσεις των ευρωπαϊκών θεσμών (Ευρωπαϊκό Εξάμηνο, RRF) , οδήγησε στη δρομολόγηση ενός ολοκληρωμένου προγράμματος μεταρρυθμίσεων που επικεντρώνεται στην οργανωτική αναδιάρθρωση, την ψηφιακή μετάβαση και τις δικονομικές ρυθμίσεις.

1. Διοικητική Αναδιάρθρωση: Ο Νέος Δικαστικός Χάρτης

Ο Δικαστικός Χάρτης αποτελεί μια από τις σημαντικότερες δομικές μεταρρυθμίσεις, θεσπιζόμενη για πρώτη φορά μετά από πολλές δεκαετίες, με στόχο την αναδιοργάνωση της γεωγραφίας της Δικαιοσύνης. Η μεταρρύθμιση αποσκοπεί στην ενοποίηση του πρώτου βαθμού δικαιοδοσίας και στη χωροταξική αναδιάρθρωση των πολιτικών και ποινικών δικαστηρίων.

Ο σχεδιασμός του Δικαστικού Χάρτη ακολουθεί τις κατευθυντήριες γραμμές της CEPEJ  και βασίζεται σε αντικειμενικά κριτήρια όπως η ροή των δικών, ο φόρτος εργασίας, το μέγεθος των δικαστηρίων, οι υλικοτεχνικές υποδομές, η γεωγραφική τοποθεσία και η διαθεσιμότητα των μέσων μεταφοράς.

Στην πράξη, η αναδιάρθρωση προβλέπει τη διατήρηση κεντρικών εδρών (π.χ. Πρωτοδικεία Αθηνών, Πειραιώς) και την υπαγωγή των περιφερειών των καταργημένων Ειρηνοδικείων σε αυτές. Αυτό γίνεται για να επιτευχθεί μια ορθολογικότερη διαχείριση του φόρτου εργασίας.

Η χωροταξική αναδιάρθρωση, αν και απαραίτητη για τη διαχείριση του φόρτου , είναι μια πολιτικά ευαίσθητη μεταρρύθμιση που άπτεται του ζητήματος της πρόσβασης στη δικαιοσύνη (access to justice). Η επιτυχής της εφαρμογή απαιτεί λεπτομερή διαχείριση της μεταβατικής περιόδου, καθώς και τη διασφάλιση ότι οι νέες ρυθμίσεις, όπως η κατά τόπο αρμοδιότητα  και η διευκόλυνση της κατάθεσης δικογράφων , θα ενσωματωθούν ομαλά. Η αρχική αβεβαιότητα των εμπλεκομένων φορέων, η οποία εκφράστηκε μέσα από εκατοντάδες ερωτήματα, έδειξε την κρισιμότητα της παροχής άμεσων και γραπτών απαντήσεων από το Υπουργείο Δικαιοσύνης για την εφαρμογή του Χάρτη.

2. Η Ψηφιακή Μετάβαση (e-Justice Strategy)

Η προώθηση της χρήσης νέων τεχνολογικών και ψηφιακών μέσων αποτελεί στρατηγικό στόχο για την επιτάχυνση και την ποιοτική αναβάθμιση του συστήματος.

Η ψηφιακή μετάβαση της Δικαιοσύνης βρίσκεται σε καλό σημείο εκκίνησης , με τη Δράση 16778 να αποτελεί τη βασική επένδυση, χρηματοδοτούμενη με 590 εκατ. ευρώ από το RRF. Στο πλαίσιο αυτό υλοποιείται η ψηφιοποίηση 1,2 δισεκατομμυρίων σελίδων και η ενσωμάτωσή τους σε νέα Ολοκληρωμένα Πληροφοριακά Συστήματα (ΟΠΣ), με ορίζοντα ολοκλήρωσης το καλοκαίρι του 2026. Επιπλέον, ανακοινώθηκε η πιλοτική εφαρμογή του ψηφιακού φακέλου στις κτηματολογικές διαφορές.

Περαιτέρω, η πλήρης λειτουργία του Γραφείου Συλλογής και Επεξεργασίας Στατιστικών Στοιχείων (JustStat) στο Υπουργείο Δικαιοσύνης αναμένεται να βελτιώσει τη θέση της Ελλάδας στους διεθνείς δείκτες του EU Justice Scoreboard, ειδικά στον τομέα της διαθεσιμότητας εργαλείων πληροφορικής και στατιστικών σχετικά με τη δραστηριότητα των δικαστηρίων.

Η ψηφιοποίηση του φυσικού αρχείου  είναι ένα θεμελιώδες, αλλά μόνο το πρώτο βήμα. Ο απώτερος σκοπός είναι η υλοποίηση της ηλεκτρονικής δικαιοσύνης (e-justice strategy) , η οποία θα επιτρέψει τη συλλογή αξιόπιστων δεδομένων μέσω του JustStat. Αυτά τα αξιόπιστα στατιστικά δεδομένα είναι απολύτως απαραίτητα για την εφαρμογή του Εργαλείου Μείωσης των Εκκρεμών Υποθέσεων της CEPEJ (Backlog Reduction Tool), το οποίο απαιτεί ποσοτική και ποιοτική ανάλυση των αιτίων των καθυστερήσεων προτού αναπτυχθεί οποιαδήποτε αποτελεσματική στρατηγική. Συνεπώς, η τεχνολογική αναβάθμιση αποτελεί προϋπόθεση για τη διαχειριστική αναδιοργάνωση.

3. Δικονομικές Παρεμβάσεις για την Αποσυμφόρηση (ΚΠολΔ)

Στο πλαίσιο των μεταρρυθμίσεων δρομολογήθηκαν αλλαγές στον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας (ΚΠολΔ) με στόχο την ταχύτερη απονομή της δικαιοσύνης και την αποφόρτιση των δικαστηρίων.

Μία κεντρική παρέμβαση είναι η Μεταφορά Δικαστηριακής Ύλης σε δικηγόρους, με στόχο την εξοικονόμηση χρόνου των δικαστικών υπαλλήλων και την αποσυμφόρηση των δικαστηρίων. Συγκεκριμένα, η αρμοδιότητα έκδοσης διαταγών πληρωμής και διαταγών απόδοσης μισθίου πέρασε σε ειδικά επιλεγμένους και καταρτισμένους δικηγόρους. Αυτή η μεταφορά ύλης έχει ήδη επιφέρει θετικά αποτελέσματα, με τις εν λόγω υποθέσεις να διεκπεραιώνονται πλέον σε ταχύτατο χρονικό διάστημα.

Επιπλέον, προβλέπονται ρυθμίσεις στο δίκαιο της αναίρεσης ενώπιον του Αρείου Πάγου. Η κατάθεση του δικογράφου γίνεται απευθείας στη γραμματεία του Αρείου Πάγου, ενώ περιορίζεται ο αριθμός των σελίδων των δικογράφων. Επαναφέρεται επίσης η διαδικασία της εισήγησης και ενεργοποιείται η εν συμβουλίω διαδικασία για την αξιολόγηση του παραδεκτού της αίτησης αναίρεσης, ακολουθώντας το παράδειγμα της δικονομίας του Συμβουλίου της Επικρατείας.

4. Πλαίσιο Λογοδοσίας και Αξιολόγησης

Για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα των καθυστερήσεων στην έκδοση αποφάσεων, θεσπίστηκε ένα πλαίσιο που συνδέει τη λογοδοσία με τον φόρτο εργασίας.

Η πρόβλεψη αυτή ενσωματώνεται τόσο στις διατάξεις για την προαγωγή δικαστικών λειτουργών όσο και σε εκείνες για την πειθαρχική αντιμετώπιση της καθυστέρησης στην άσκηση καθηκόντων. Συγκεκριμένα, οι καθυστερήσεις στην έκδοση αποφάσεων δεν θεωρούνται αδικαιολόγητες όταν οφείλονται σε υπέρβαση του ανώτατου ορίου φόρτου εργασίας (είτε με βάση τον νόμο είτε με βάση τον κανονισμό του δικαστηρίου). Επιπλέον, καθιερώθηκε μηχανισμός περικοπής αποδοχών για περιπτώσεις σοβαρών και αδικαιολόγητων καθυστερήσεων στην έκδοση αποφάσεων.

Η θεσμική αναγνώριση της εξαίρεσης του φόρτου εργασίας  αποτελεί κρίσιμη παράμετρο. Αναγνωρίζει ότι η ευθύνη για τις καθυστερήσεις είναι πρωτίστως δομική (αποτέλεσμα του υπερβολικού φόρτου και της έλλειψης προσωπικού)  και όχι αποκλειστικά ατομική. Αυτό εξισορροπεί τη δίκαιη λογοδοσία των δικαστικών λειτουργών με τη διασφάλιση της δικαστικής τους ανεξαρτησίας, ενώ ταυτόχρονα εισάγει μετρήσιμα διαχειριστικά κριτήρια.

Πίνακας III: Οι Βασικοί Άξονες των Ενεργών Μεταρρυθμίσεων και ο Στόχος τους

Μέρος III: Ολοκληρωμένες Προτάσεις και Στρατηγικός Οδικός Χάρτης για Βιώσιμη Αποτελεσματικότητα

Η αντιμετώπιση της χρονικής παθογένειας απαιτεί έναν ολοκληρωμένο στρατηγικό οδικό χάρτη που συνδυάζει την οργανωτική αναδιάρθρωση με την ενίσχυση των πόρων και τη δικονομική πρόληψη.

1. Στρατηγική Διαχείρισης Εκκρεμοτήτων (Backlog Reduction Strategy)

Η μείωση των συσσωρευμένων εκκρεμοτήτων (backlog) πρέπει να γίνει μεθοδικά, χρησιμοποιώντας διεθνώς αναγνωρισμένα εργαλεία. Η Ελλάδα έχει υιοθετήσει το Εργαλείο Μείωσης των Εκκρεμών Υποθέσεων (Backlog Reduction Tool) της CEPEJ , το οποίο εφαρμόζεται πιλοτικά στα Πρωτοδικεία Αθηνών και Θεσσαλονίκης.

Η μεθοδολογία της CEPEJ περιλαμβάνει τέσσερα διακριτά βήματα:

1. Διάγνωση: Εντοπισμός των συσσωρευμένων εκκρεμοτήτων και ανάλυση των αιτιών τους (ποσοτική και ποιοτική ανάλυση).

2. Σχεδιασμός: Ανάπτυξη στρατηγικής για την αποτελεσματική αντιμετώπιση.

3. Παρακολούθηση: Παρακολούθηση της εφαρμογής.

4. Βιωσιμότητα: Εξασφάλιση βιωσιμότητας για την αποφυγή επανάληψης των καθυστερήσεων στο μέλλον.

Η μείωση των εκκρεμοτήτων αποτελεί βραχυπρόθεσμη ανακούφιση. Η κρίσιμη πρόκληση, όπως υποδεικνύει το εργαλείο της CEPEJ, είναι η εξασφάλιση της βιωσιμότητας. Αυτό σημαίνει ότι οι νέες διαδικασίες και η εφαρμογή του Δικαστικού Χάρτη πρέπει να είναι τόσο αποδοτικές, ώστε ο δείκτης εκκαθάρισης (Clearance Rate)  να παραμένει σταθερά άνω του 100%, επιτυγχάνοντας την οριστική απορρόφηση της νέας εισροής υποθέσεων.

2. Άμεση Ενίσχυση του Ανθρώπινου Κεφαλαίου

Η αποτελεσματικότητα των μεταρρυθμίσεων προϋποθέτει την ουσιαστική επίλυση του ζητήματος της υποστελέχωσης. Απαιτούνται άμεσες παρεμβάσεις για την ποιοτική και ποσοτική ενίσχυση:

• Στοχευμένες Προσλήψεις: Άμεση στελέχωση των δικαστηρίων με διοικητικό προσωπικό, γραμματείς και, κυρίως, με εξειδικευμένους επιστήμονες πληροφορικής. Αυτό πρέπει να γίνει με βάση υψηλά αντικειμενικά επιστημονικά κριτήρια, ώστε τα προσόντα των νέων στελεχών να ανταποκρίνονται στις ανάγκες της ψηφιακής εποχής.

• Ενίσχυση Εσωτερικών Δομών: Η πλήρης λειτουργία του JustStat  είναι απαραίτητη για τη διαχειριστική διαφάνεια. Επιπλέον, η σύσταση και στελέχωση νέων τοξικολογικών και παθολογοανατομικών εργαστηρίων σε διάφορες πόλεις  θα συμβάλει στην εξοικονόμηση πόρων του Υπουργείου Δικαιοσύνης και στην ποιοτική αναβάθμιση των υπηρεσιών, καθώς θα επιταχύνει τις αναγκαίες επιστημονικές πραγματογνωμοσύνες που συχνά καθυστερούν την ποινική διαδικασία.

3. Θεσμοθέτηση Εναλλακτικών Μηχανισμών (ΕΕΔ) και Πρόληψη

Η μείωση των καθυστερήσεων δεν έγκειται μόνο στην ταχύτερη εκδίκαση των υφιστάμενων υποθέσεων, αλλά και στον περιορισμό του αριθμού των νέων διαφορών που εισέρχονται στο δικαστικό σύστημα.

• Ενίσχυση της Διαμεσολάβησης: Η θεσμική ενίσχυση και επέκταση της χρήσης της Εναλλακτικής Επίλυσης Διαφορών (ΕΕΔ), ιδίως της Διαμεσολάβησης, είναι κεντρικής σημασίας για την αποσυμφόρηση του πολιτικού και εμπορικού δικαίου. Η υποχρεωτική ή ενθαρρυνόμενη χρήση της Διαμεσολάβησης εκτρέπει τις υποθέσεις από το δικαστικό σύστημα, επιτρέποντας στους δικαστές να επικεντρωθούν στις πιο σύνθετες νομικές υποθέσεις.

• Θεσμός της «Δίκης Πιλότου»: Η επέκταση της χρήσης του θεσμού της «Δίκης Πιλότου», όπως ήδη συνέβη με επιτυχία στη διοικητική δίκη , μπορεί να επιταχύνει τη διαδικασία σε άλλους κλάδους του δικαίου. Ο θεσμός επιτρέπει την ταχεία επίλυση ζητημάτων γενικότερου ενδιαφέροντος, αποτρέποντας τη γένεση χιλιάδων πανομοιότυπων υποθέσεων.

4. Ενίσχυση του Κράτους Δικαίου: Συμμόρφωση της Διοίκησης

Για την οριστική αντιμετώπιση της «διοικητικής δυστροπίας» απαιτούνται θεσμικές παρεμβάσεις που διασφαλίζουν την εκτελεστότητα των δικαστικών αποφάσεων.

• Μόνιμος Μηχανισμός Συμμόρφωσης: Είναι επιτακτική ανάγκη η εγκαθίδρυση ενός μόνιμου και αποτελεσματικού μηχανισμού που θα εξασφαλίζει την άμεση συμμόρφωση της Δημόσιας Διοίκησης στις αποφάσεις της Δικαιοσύνης. Αυτό όχι μόνο προστατεύει τον πολίτη απέναντι στο «βαθύ κράτος» , αλλά μειώνει και τον επαναλαμβανόμενο φόρτο εργασίας που προκαλείται από την ανάγκη προσφυγής των διαδίκων για την εκτέλεση αποφάσεων.

• Αρχή της Ευνοϊκότερης Κύρωσης: Η νομοθετική καθιέρωση της αρχής της ευνοϊκότερης διοικητικής κύρωσης  (όταν επέλθει νομοθετική μεταβολή) για εκκρεμείς παραβάσεις μειώνει την ανάγκη των πολιτών να προσφεύγουν στα δικαστήρια για τυπικούς λόγους.

Συμπεράσματα και Στρατηγικές Κατευθύνσεις

Η εκτενής ανάλυση επιβεβαιώνει ότι οι καθυστερήσεις στην απονομή της δικαιοσύνης στην Ελλάδα έχουν πολυπαραγοντικό χαρακτήρα, συνδυάζοντας την κληρονομιά των δομικών παθογενειών (χρόνια υποστελέχωση, αναχρονιστική χωροταξία)  με τις λειτουργικές δυσλειτουργίες (μακροί χρόνοι προσδιορισμού, έλλειψη ψηφιοποίησης και διοικητική δυστροπία).

Η επιτυχία του τρέχοντος μεταρρυθμιστικού έργου (Δικαστικός Χάρτης, Ψηφιοποίηση με RRF)  εξαρτάται άμεσα από τη δέσμευση για την υλοποίηση τριών βασικών αξόνων:

1. Ενίσχυση Πόρων και Εξειδίκευσης: Καμία νομοθετική μεταρρύθμιση (ΚΠολΔ, ΚΠΔ) δεν μπορεί να επιτύχει χωρίς την παράλληλη, ουσιαστική ενίσχυση της στελέχωσης των δικαστηρίων, ειδικά σε εξειδικευμένο προσωπικό πληροφορικής. Η τεχνολογία αποτελεί εργαλείο, αλλά η εφαρμογή της απαιτεί ανθρώπινο κεφάλαιο ικανό να διασφαλίσει τη διαλειτουργικότητα.

2. Βιώσιμη Διαχείριση Εκκρεμοτήτων: Η μείωση του backlog πρέπει να είναι δομημένη και να ακολουθεί τη μεθοδολογία της CEPEJ (Εργαλείο Μείωσης Εκκρεμών Υποθέσεων). Αυτό προϋποθέτει τη συλλογή αξιόπιστων στατιστικών δεδομένων (JustStat) , τα οποία θα επιτρέπουν την ορθή διάγνωση και τη συνεχή παρακολούθηση ώστε ο δείκτης εκκαθάρισης να παραμείνει βιώσιμα πάνω από 100%.

3. Διασφάλιση Ποιότητας Δικαιοσύνης: Η επιτάχυνση της δίκης δεν πρέπει να είναι αυτοσκοπός και δεν πρέπει να επιτυγχάνεται εις βάρος των θεμελιωδών θεσμικών εγγυήσεων της δίκαιης δίκης, όπως αυτές ορίζονται από το άρθρο 6 παρ. 1 της ΕΣΔΑ. Η εφαρμογή νέων κανόνων λογοδοσίας που λαμβάνουν υπόψη τον συστημικό φόρτο εργασίας  αποτελεί μια δίκαιη και ρεαλιστική προσέγγιση προς αυτή την κατεύθυνση.

Μόνο μέσω της συντονισμένης εφαρμογής των δομικών, διοικητικών και δικονομικών μεταρρυθμίσεων, μαζί με τη δέσμευση για την ενίσχυση του Κράτους Δικαίου (συμμόρφωση της Διοίκησης) , μπορεί η Ελλάδα να ανακτήσει τη θέση της στους ευρωπαϊκούς δείκτες αποτελεσματικότητας και να προσφέρει επιτέλους στον πολίτη την ορθή και ταχεία απονομή της δικαιοσύνης που δικαιούται.